Hajnówka
Brama do Puszczy
DZIEDZICTWO UNESCO
Hajnówka leży w północno-wschodniej części Polski, w powiecie hajnowskim, w malowniczym regionie Puszczy Białowieskiej. Na skraju pradawnego lasu, zatopiona w sielskim krajobrazie przetykanym malowniczymi kopułami cerkiewek, drewnianymi chatami z kolorowymi okiennicami, tradycyjnymi ogrodami i sadami. Będąc „bramą do Puszczy”, otwiera drogę do najlepiej zachowanego lasu naturalnego na Niżu Europy. Puszcza Białowieska, jako jedyny obszar przyrodniczy w Polsce, została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Otrzymała też status Rezerwatu Biosfery. Znana na całym świecie, jest chlubą i wizytówką Podlasia, elementem jego tożsamości i bez wątpienia jednym z najsilniejszych magnesów turystycznych regionu. Zobaczysz tutaj przebogate grądy, w których rosną majestatycznych rozmiarów dęby, lipy, jesiony… Urzeknie cię mroczne oblicze borów oraz bardzo malownicze, choć trudniej dostępne, olsy i łęgi. Wędrując wyznaczonymi trasami turystycznymi, zaobserwujesz wielkie, sędziwe drzewa oraz bogaty, różnorodny świat roślin, grzybów i zwierząt.
ZIELONA HAJNÓWKA
Puszcza Białowieska przenika do przestrzeni Hajnówki, a raczej nadal jest tutaj obecna. To ona była pierwsza, miasto powstało później. Świadczą o tym rosnące tutaj wielowiekowe drzewa, mające status pomników przyrody. Najstarsze z nich liczą od 100 do 300 lat. Na terenie miasta rośnie łącznie około 60 drzew, które objęto ochroną konserwatorską. Aż 51 z nich to szlachetny dąb szypułkowy, łac. Quercus robur. Starożytni Grecy uznawali ten gatunek dębu za drzewo mądrości. W 2021 r., z okazji 70-lecia nadania praw miejskich Hajnówce, w parku miejskim zasadzono 70 dębów szypułkowych „Fastigiata”. Tym samym zwiększyła się liczba drzew, z których miasto jest najbardziej znane.
„Zielone serce miasta” tworzy park miejski. Ma on powierzchnię ponad 8 ha i znajduje się pomiędzy ul. Parkową, Piłsudskiego, Armii Krajowej oraz Białowieską. Możesz tutaj pospacerować alejkami położonymi wśród wiekowych dębów, lip, brzóz, klonów czy głogów. Przebywając obecnie w tym miejscu, trudno uwierzyć, że przed laty znajdowała się tutaj fabryka terpentyny. Na trop historii miasta skierują cię znajdujące się tutaj rzeźby. Najokazalsza z nich to grupa kilkumetrowych, drewnianych figur poświęcona „Niezłomnym”, czyli robotnikom leśnym okresu międzywojennego.
ŻYCIE W RYTMIE TRADYCJI
W Hajnówce praktykowane od pokoleń tradycje są wciąż żywe. Ta niewymuszona autentyczność ma swój wyjątkowy urok i pomaga zrozumieć naturalny porządek świata. Prawdziwą duchowość tkwiącą w mieście najlepiej poznasz poprzez bezpośredni kontakt z mieszkańcami, którzy są bardzo serdeczni. Na ulicy, w sklepie czy w parku usłyszysz pielęgnowaną przez nich tutejszą gwarę. Jak mówią: „My gaworym (howorym) po swojemu”. Hajnowska gwara to połączenie języka białoruskiego, ukraińskiego i polskiego. Jest ona wyrazem tożsamości i silnej więzi ze „swoimi”. Innych ludowych elementów hajnowskiej kultury doświadczysz na przykład podczas Jarmarku Żubra – największego lokalnego festiwalu smaku i folkloru.
Jest w Hajnówce miejsce, w którym skupia się cała lokalność – od naturalnych produktów, aż po relacje międzyludzkie, opierające się na „swojskości” i tutejszej gwarze. Tu dowiesz się, czym obecnie żyje miasto. Uzyskasz informacje i porady „z pierwszej ręki”. To hajnowski ryneczek – miejsce chętnie odwiedzane przez turystów. Wyróżnia go autentyczność. Ożywa w każdą środę (dzień targowy), dowodząc, jak cenną przestrzenią jest dla miejscowej ludności. Ukazuje naturalny rytm życia miasta i okolic, jego sezonowość. W zależności od pory roku możesz na nim kupić świeże, ekologiczne produkty, pochodzące z okolicznych gospodarstw domowych – jajka, sezonowe warzywa i owoce, miody, grzyby, własnoręcznie wyrabiane twarogi, a także miejscowe rękodzieło.
SACRUM I PROFANUM
Prawosławie oraz katolicyzm, związane z nimi tradycje i obrzędy, bogata architektura sakralna wprowadzą cię, jak i wielu przybyszów wcześniej, w stan uspokojenia i wyciszenia. Wzniosła muzyka sakralna i biały śpiew chóralny, bijące serca dzwonów zapraszających na modlitwę, blask i ciepło świec stawianych podczas nabożeństw przez wiernych w intencji zdrowia czy jako wyraz pamięci o zmarłych – to najważniejsze elementy kulturowego pejzażu Hajnówki. Lokalne dziedzictwo kulturowe i monumentalna przyroda są źródłem inspiracji dla artystów, którzy tworzą, wykorzystując naturalne materiały.
Wyrazem takiej twórczości są na przykład drewniane rzeźby. Stanowią one wyraz odwiecznej więzi człowieka z przyrodą, w tym przypadku – więzi Hajnówki z Puszczą Białowieską. Co roku w mieście odbywają się plenery rzeźbiarskie, a dzieła, które podczas nich powstają, zobaczysz w różnych miejscach – jedno z nich stoi np. w sąsiedztwie Hajnowskiego Domu Kultury. Hajnówka jest natchnieniem dla artystów, zwłaszcza malarzy i muzyków, którzy czerpią inspiracje z tutejszej wyjątkowej kultury i natury. Efektem ich pracy są wystawy malarskie oraz koncerty. Jednym z ważniejszych wydarzeń jest np. festiwal Hajnowskie Dni Muzyki Cerkiewnej.
ARCHITEKTURA
Hajnówkę cechuje wyjątkowa atmosfera. Po części wypływa ona ze specyficznej kultury, powstałej na styku katolicyzmu i prawosławia. Po części zaś z historii miasta powstałego w środku puszczy, które przez lata rozwijało się na bazie przemysłu drzewnego. Istotnym elementem wspomnianej atmosfery jest drewniana architektura.
Okiennice, misterne zdobienia tłoczone w drewnie, ornamenty i niewielkie ganki ze schodkami wprost do ogródka. Zdobienia nanoszono na deski, wycinano je, a następnie mocowano do rogów budynków, bądź pod dachem, wzdłuż domu. Ornamenty malowano na kolor kontrastujący z elewacją, także drewnianą. To właśnie wymienione elementy stanowiły o wyjątkowości architektury w Hajnówce. Architektury coraz rzadszej i zapominanej. To wszystko możesz tutaj zobaczyć. Wprawdzie nadgryzione zębem czasu, ale wciąż pociągające.
Jeśli chcesz poczuć klimat dawnej Hajnówki, wybierz się na ul Górną. To jedna z najbardziej klimatycznych ulic w mieście. Stoją tutaj tradycyjne, wiejskie domy z I poł. XX w. Stań przy jednym z nich i poczuj zapach starego drewna. To miejsce wyjątkowe, tutaj czas jakby się zatrzymał. Jeśli będziesz miał szczęście, zobaczysz gospodarzy siedzących na ławeczce przed domem, jak dawniej. A jeśli przyjedziesz w maju, będziesz mógł się upajać rosnącymi tutaj licznie bzami. Latem z kolei zobaczysz kwiaty widywane kiedyś często w babcinych ogródkach, jak np. malwy.
Skoro mowa o styku katolicyzmu i prawosławia, trzeba wspomnieć o architekturze sakralnej. Warto przejść się w stronę widocznych z daleka monumentalnych kopuł – to Sobór Świętej Trójcy. Nie jest to wprawdzie zabytek, obiekt powstał na początku lat. 80, ale jest to największa w Polsce dwupoziomowa cerkiew i co roku przyciąga wielu zwiedzających. W centrum miasta natomiast strzeliście wznosi się ku niebu kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego.
SMAKI HAJNÓWKI
Po dawce doznań dla duszy – rozkoszowaniu się naturalnością tutejszej przyrody, doświadczaniu wielokulturowości regionu – warto zatrzymać się, by wzmocnić też ciało. Hajnowskie potrawy przyrządza się z produktów pochodzenia naturalnego, według receptur przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Skosztuj więc doskonałej jakości przetworów mlecznych: serów, twarogów, masła czy tradycyjnego pieczywa.
Z kolei świeży chleb posmarowany miodem i drożdżowe bułeczki przypomną ci sielskie lata dzieciństwa, spędzane na wsi. Do tego babka ziemniaczana, pierogi, placki… – na samą myśl o tych specjałach zrobisz się głodny. W hajnowskim powietrzu unosi się uzdrawiający zapach ziół – jeśli cenisz medycynę naturalną i ziołolecznictwo, znajdziesz tu coś dla siebie.