Miasto dostało impuls do rozwoju
Program „Rozwój lokalny” to pierwszy program wspierający małe i średnie miasta. Hajnówka tę szansę wykorzystuje. Miasto realizuje wiele innowacyjnych przedsięwzięć, których efekty już widać. Ruszyło na przykład pierwsze w woj. podlaskim Miejsce Aktywności Lokalnej skierowane do młodzieży. Przed nami jednak wciąż wiele wyzwań związanych np. z trudną sytuacją na wschodniej granicy czy postępującą depopulacją miasta.
PREZENTACJE DO POBRANIA:
Zarówno o sukcesach, jak i wyzwaniach rozmawialiśmy podczas konferencji Czy udało się wykorzystać potencjał wewnętrzny miasta Hajnówka? Prezentacja pierwszych efektów projektu „Hajnówka OdNowa – Zielona Transformacja”, która odbyła się w miniony piątek (17.11.) w Białowieży. Do udziału w niej zaprosiliśmy partnerów projektu, miasta-laureatów Programu „Rozwój lokalny”, samorządy należące do Forum Ambitnych Miast, ekspertów ze Związku Miast Polskich oraz Instytutu Rozwoju Miast i Regionów. Spotkanie dotyczyło następujących obszarów tematycznych:
- Partycypacja
- Turystyka
- Produkt lokalny
- Monitorowanie rozwoju.
Hajnówka jest stosunkowo młodym miastem. Jej rozwój jest ściśle związany z rozwojem przemysłu drzewnego. Po jego upadku dla miasta zaczął się trudny czas.
Po hossie następuje często stagnacja i potrzebny jest impuls do dalszego rozwoju. Średnie miasta nie miały zbyt wielkiego wsparcia. Program „Rozwój lokalny” to pierwsze takie wsparcie i dobrze rozpoczęta praca, ale wyzwania dla małych i średnich miast nadal są.
Takim wsparciem i impulsem do rozwoju dla miasta jest właśnie wspomniany projekt. Realizujemy go od jesieni 2021 r. Podczas konferencji Jerzy Sirak, burmistrz Hajnówki, opowiedział o tym, dlaczego projekt powstał, jak wyglądały przygotowania do niego oraz jakie są jego główne założenia. Przypomnijmy, że zakłada on rozwój miasta w następujących obszarach:
- Zielona Transformacja – środowisko i klimat nie tylko w Puszczy Białowieskiej
- Zrób biznes w Hajnówce – dywersyfikacja działalności gospodarczej na podstawie zasobów i produktów lokalnych
- Integracja i tożsamość dla silnej społeczności
- Nowy Ład Przestrzenny – Nowe Centrum Hajnówki.
To trudny, złożony projekt, który traktuje rozwój miasta w sposób kompleksowy. Wymaga on zaangażowania i współpracy wielu podmiotów, instytucji oraz mieszkańców, a także zmiany sposobu myślenia o mieście i jego przyszłości. Projekt jest bardzo ambitny i innowacyjny, staramy się w nim wychodzić naprzeciw współczesnym wyzwaniom. Efekty wielu działań, które teraz rozpoczęliśmy, będą widoczne dopiero po kilku latach. Będziemy też poszukiwać zewnętrznych funduszy, by te działania kontynuować. Najważniejsze jednak, że proces pozytywnych zmian w Hajnówce już się rozpoczął.
Przykładowe przedsięwzięcia projektu
Na efekty długofalowe musimy jeszcze poczekać, ale pierwsze osiągnięcia już są. Burmistrz miasta zaprezentował przykładowe przedsięwzięcia, które już się odbyły i spotkały się z pozytywnym odzewem ze strony mieszkańców. To przede wszystkim te działania, które wymagały ich zaangażowania. Na uwagę zasługuje realizacja tzw. inicjatyw sąsiedzkich, do których zgłaszały się lokalne organizacje pozarządowe. Dzięki temu przedsięwzięciu odbyły się dwie edycje Dnia ul. Wierobieja czy Wernisaż Dźwięku – festiwal młodych, niezależnych twórców. Powstał też Szlak Hajnowskich Murali, w tym pierwszy mural społeczny przy ul. Piłsudskiego.
W centrum wielu działań projektowych jest młodzież. Niedawno ruszyło Miejsce Aktywności Lokalnej, pierwsze w woj. podlaskim. Wprawdzie remont obiektu jeszcze trwa, ale do jego zakończenia udostępniliśmy młodym aulę, gdzie już organizują różnego rodzaju wydarzenia i spędzają wolny czas. Potrzeby młodych ma spełniać także otoczenie byłego dworca PKP. Pomysły na zagospodarowanie tego miejsca zebrali studenci Politechniki Białostockiej, którzy wzięli udział w konkursie architektonicznym ART TIME. Chcemy je wykorzystać i urządzić teren zgodnie z oczekiwaniami młodych.
Chcielibyśmy także przekonać młodzież, że Hajnówka to dobre miejsce do życia i prowadzenia działalności gospodarczej. Rozbudzeniu ducha przedsiębiorczości miał służyć konkurs „Mój pomysł na biznes w Hajnówce”, który spotkał się z dużym zainteresowaniem uczniów szkół średnich. Ich zadaniem było stworzenie biznesplanów. Uczestnicy zgłosili wiele ciekawych pomysłów. Właśnie trwa druga edycja konkursu.
Biznes to także współpraca z przedsiębiorcami. W ramach projektu odbyły się dwie edycje śniadań biznesowych, dzięki którym przedstawiciele hajnowskich przedsiębiorstw mogli się poznać, a także skorzystać z porad ekspertów m.in. w sprawie dostępnych funduszy. Efekt śniadań już jest. Uczestnicy spotkań zdecydowali o powołaniu stowarzyszenia.
Nie da się myśleć o Hajnówce w oderwaniu od otaczającej przyrody, w szczególności od Puszczy Białowieskiej. Naszym celem jest, by miasto rozwijało się w synergii z przyrodą. Stąd flagową inwestycją w ramach projektu jest Akademia Przyrody. Będzie to miejsce przyciągające turystów, oferujące edukację przyrodniczą, z bazą noclegową i zapleczem do organizowania warsztatów i pokazów. Tutaj znajdzie się też siedziba Hajnowskiego Centrum Produktu Lokalnego, gdzie chętni znajdą wszystko to, co najlepsze w Hajnówce. AP będzie się mieścić przy ul. Parkowej. W ramach projektu chcemy zrealizować pierwszy etap inwestycji, czyli opracowanie dokumentacji architektonicznej oraz budowa pierwszego obiektu „Akademia Przyrody z funkcją zamieszkania zbiorowego”. Termin realizacji pierwszego etapu to koniec 2024 roku.
Jeśli mówimy o rozwoju, nie sposób pominąć wyzwania, z którymi muszą mierzyć się samorządy. Na część z nich miasta mają wpływ, na inne nie. Do tych ostatnich należą np. sytuacja geopolityczna czy też trendy demograficzne – Hajnówkę w szczególny sposób dotknęła depopulacja. O tym, jak się rozwijać w trudnych czasach, opowiadał dr Karol Janas z Instytutu Rozwoju Miast i Regionów.
Miasto rozwija się wtedy, gdy zawiera elementy funkcjonalne służące jak największemu obszarowi, a z dostępnych tu usług korzysta jak najwięcej osób. Należy więc myśleć o rozwoju miasta w połączeniu z obszarem, któremu służy. Hajnówka jest silnym ośrodkiem lokalnym.
Z tego też powodu bardzo ważna jest współpraca z innymi samorządami. Ekspert podkreślił też, że ubywanie mieszkańców nie jest tylko kwestią demografii, lecz także metropolizacji. Nawet jeśli małe i średnie miasta się rozwijają, a komfort życia rośnie, to i tak te duże „zasysają” mieszkańców.
W ten sposób zaczyna się przeciąganie liny. Miasto, które znajdzie sposób na przyciągnięcie mieszkańców, ma szansę na rozwój. Warto byłoby przy tym przedefiniować słowo rozwój. W tym wypadku to już nie jest wzrost, a raczej zahamowanie negatywnych procesów.
Jako fundamenty rozwoju miast wskazał:
- Praca
- Mieszkanie
- Dostępność komunikacyjna
- Jakość i dostępność usług
- Środowisko
- Polityka przestrzenna
- Polityka społeczno-gospodarcza.
Dotychczas podstawową potrzebą była praca, to miejsca pracy przyciągały ludzi do miast. Obecnie fundamentalną potrzebą jest mieszkanie. To jest główny problem, z którym współcześnie zmagają się młodzi ludzie. Według eksperta z IRMiR samorządy, które znajdą sposób na spełnienie tej potrzeby, mogą mieć przewagę konkurencyjną w walce o przyciągnięcie mieszkańców. Dodał też, że korzystną zmianą w przypadku Hajnówki było przywrócenie połączeń kolejowych. Czy można sterować rozwojem miast? Faktem jest, że samorządowcy mają wpływ jedynie na ułamek uwarunkowań.
Czasem trafiamy na silny zewnętrzny prąd, który nas niesie. Możemy jednak zwiększyć szanse na rozwój, wykorzystując „lekkie powiewy”. Często to właśnie kryzys jest szansą, by znaleźć coś nowego.
W tym celu warto:
- Mieć ambitną wizję rozwoju wyrastającą z trzeźwej diagnozy sytuacji w mieście.
- Trafnie rozpoznać i zmobilizować lokalne zasoby.
- Zbudować koalicję prorozwojową – nawet najlepszy lider sam nie „pociągnie” miasta.
- Nie czekać na sprzyjający wiatr, ale wykorzystać każdy, nawet najmniejszy podmuch.
- Zaplanować politykę rozwoju i wdrażać ją konsekwentnie, ale elastycznie.
- Pamiętać, że rozwój to często „krew, pot i łzy”. Dobry plan nie wystarczy, nawet pieniądze to może być czasem za mało.
Panele dyskusyjne
Podczas konferencji odbyły się dwa panele dyskusyjne. Pierwszy dotyczył partycypacji i prowadziła go Agnieszka Maszkowska, prezes Fundacji SocLab. Uczestniczyły w nim Katarzyna Czurak, przedstawicielka Stowarzyszenia Metamorphosis, Mariola Bolisęga, Urząd Miasta Rydułtowy oraz Małgorzata Wiszniewska, opiekunka „Szkolnego wolontariatu Dwójki” wraz z uczennicami.
Drugi panel był z kolei poświęcony turystyce. Prowadził go Michał Basiński, ekspert ds. kreowania turystycznej marki miejsca z firmy Synergia. Wśród panelistów znaleźli się: Ireneusz Kiendyś, Urząd Miasta Hajnówka, Andrzej Pleszuk, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Walentyna Pietroczuk, Starostwo Powiatowe w Hajnówce, Marta Grzelak, LOT Region Puszczy Białowieskiej oraz Joanna Bińczycka, laureatka Podlaskiej Marki Roku 2021, właścicielka Pracowni Tortów „Cukrowe Fantazje”.
Jak zatem budować markę w trudnych czasach i miejscu?
Nasza dyskusja była dosyć gorąca. Rozmawialiśmy o tym, co powinno się dziać – na pewno potrzeba więcej nakładów na promocję. Uznaliśmy też, że branży turystycznej z regionu Puszczy Białowieskiej mocno dały się we znaki czynniki niezależne. Trudna sytuacja zaczęła się już podczas pandemii, później pogorszyła ją wojna w Ukrainie. Trzeba podkreślić, że jest to sytuacja nienormalna. Dopóki branża turystyczna nie otrzyma wsparcia, to pytanie o trudne czasy i miejsce będzie się ciągle pojawiać.
Na pewno brakuje współpracy ze służbami, które w związku z trudną sytuacją na granicy są obecne w regionie i wprowadzają obyczaje niekoniecznie zgodne z tym, co było tutaj dotychczas przyjęte. To, co można zrobić, to nawiązać jeden wspólny front i lobbować na rzecz unormowania tej sytuacji. Uczestnicy panelu zgodzili się, że podmioty turystyczne powinny wspólnie lobbować, tak by do rządzących dotarła informacja, że jesteśmy razem, potrafimy artykułować swoje potrzeby i domagać się rozwiązania problemów.
Co do promocji produktów lokalnych, tutaj potrzeba jeszcze dużo pracy. Nawet w niezbyt odległym Białymstoku nie wszyscy wiedzą, czym jest hajnowski marcinek. Warto też rozważyć promocję regionu w ościennych województwach. Tamtejsi mieszkańcy są bardziej oswojeni z sytuacją na granicy niż ci z innych części Polski i być może byliby skłonni skorzystać z naszej oferty.
Nie mniej gorąco było na panelu poświęconym partycypacji.
Jeśli chodzi o partycypację, Hajnówka wprowadza innowacje w skali regionu. To były rzeczy odważne, które nie są normą w samorządach. Tutaj działo się dużo więcej, a przez to wiele emocji wzbudzało. Tutaj najważniejszym potencjałem są ludzie, bez nich nie da się dokonać zmian.
Paneliści zwrócili uwagę na fakt, że realizacja działań związanych z partycypacją nastręczała różnego rodzaju trudności. Przedstawicielka Stowarzyszenia Metamorphosis opowiadała, jak wyglądała współpraca z urzędem na przykładzie tworzenia Miejsc Aktywności Lokalnej.
Podczas przygotowań do projektu powstała diagnoza problemów trapiących Hajnówkę, w tym tych dotyczących komunikacji. Dostaliśmy w tym dokumencie gotową receptę. Pytanie, czy jesteśmy gotowi wdrożyć leczenie. Potrzebna jest rozmowa, rozmowa, i jeszcze raz rozmowa. W ten sposób można rozwiązać wiele problemów.
W podobnym tonie wypowiedziała się Mariola Bolisęga z Urzędu Miasta Rydułtowy.
Jako samorządowcy nie wiemy wszystkiego najlepiej. To, co jest najważniejsze w komunikacji z mieszkańcami, to żeby otwarcie mówić o problemach i ryzyku, nie ukrywać trudności. Stały kontakt z mieszkańcami jest bardzo ważny. Wtedy decyzje władz są akceptowane, mieszkańcy się z nimi łatwiej identyfikują. Wszyscy ciągle się uczymy i sukcesem jest to, że chcemy to robić .
Uczestnicy panelu byli zgodni, że projekt zapoczątkował wiele działań o charakterze społecznym, których w innej sytuacji by nie było. Warto natomiast zastanowić się, co zrobić, by te procesy były trwałe, nie odeszły w zapomnienie wraz z końcem projektu. Na pewno dobrym kierunkiem jest doprowadzenie do powstania Młodzieżowej Rady Miasta, wówczas głos młodych ludzi stałby się bardziej słyszalny. Konieczne jest także wzmocnienie mechanizmów budżetu obywatelskiego i kontynuowanie działań partycypacyjnych, nawet niewielkich, jak np. minispacery czy spotkania.
Konferencję zakończyły warsztaty poświęcone wskaźnikom monitorowania rozwoju miasta. Prowadziły je przedstawicielki Politechniki Białostockiej. W warsztatach wzięli udział przedstawiciele Urzędu Miasta Hajnówka oraz jednostek podległych. Ich celem było wypracowanie listy wskaźników przydatnych do podejmowania decyzji opartych na wiedzy i analizie danych, istotnych dla rozwoju miasta.
